Zgodnie z kodeksem cywilnym spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku. Otwarcie spadku następuje natomiast z chwilą śmierci spadkodawcy.
Spadkobierca ustawowy jak i testamentowy ma trzy możliwości co zrobić z otrzymanym spadkiem, tj. może:
- przyjąć spadek wprost (czyli bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe),
- przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza (czyli z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe),
- odrzucić spadek.
WARTO PAMIĘTAĆ!
Termin na złożenie takiego oświadczenia woli wynosi sześć miesięcy od chwili, w którym spadkobierca dowiedział się o spadkobraniu (najczęściej jest to moment dowiedzenia się o śmierci spadkodawcy, jednak nie zawsze!).
Jeśli spadkobierca nie złoży oświadczenia w tym terminie, przyjmuje się, iż przyjął on spadek z dobrodziejstwem inwentarza, zatem z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe.
Jak przyjąć lub odrzucić spadek?
Spadkobierca składa oświadczenie woli przed sądem lub notariuszem. Można je złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym. Co do zasady nie można tego oświadczenia odwołać (jednakże istnieją pewne wyjątki).
Kto może takie oświadczenie złożyć? Oświadczenie to może złożyć samodzielnie osoba posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, czyli osoba pełnoletnia i nieubezwłasnowolniona.
W przypadku osób nieposiadających pełnej zdolności prawnej (przede wszystkim małoletnich dzieci) oświadczenie składają ich przedstawiciele ustawowi. W pewnych sytuacjach potrzebna jest wówczas zgoda sądu opiekuńczego (nie zawsze).
Jak wygląda sytuacja spadkobiercy w okresie do złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku?
Do czasu złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku spadkobierca nie może zbyć spadku/udziału w spadku, ani nie może zbyć przedmiotu należącego do spadku (czy też udziału w tym przedmiocie).
Co istotne to bez złożenia ww. oświadczenia spadkobierca nie uzyska postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku czy też aktu poświadczenia dziedziczenia. Dzieje się tak, bo przesłanką stwierdzenia nabycia spadku czy to poprzez postanowienie sądu czy też akt poświadczenia dziedziczenia jest złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku lub upływ 6 miesięcznego terminu.
Jakie są skutki poszczególnych oświadczeń?
Przyjęcie spadku wprost.
Przyjęcie spadku wprost oznacza, iż spadkobierca dziedziczy wszystko, a tym samym ponosi odpowiedzialność za długi zmarłego bez żadnych ograniczeń i z całego swego majątku. Może zatem dojść do sytuacji, że spadkobierca będzie spłacał swoim majątkiem długi pozostawione przez spadkodawcy.
Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
W przypadku przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca odpowiada za długi spadkodawcy wyłącznie do wysokości odziedziczonych aktywów. Oznacza to, że spadkobierca nie ponosi całkowitej odpowiedzialności za długi spadkowe. Ma on wyłącznie obowiązek spłacenia ich do wysokości odziedziczonego majątku.
Przykład – Spadkodawca pozostawia po sobie wyłącznie środki zgromadzone na rachunku bankowym w wysokości 10.000 zł. Po jakimś czasie zostaje wszczęte postępowanie egzekucyjne wobec spadkobiorcy w związku z niespłaconymi zobowiązaniami spadkodawcy. Okazuje się, że dług spadkodawcy wynosił 20.000 zł, a więc przewyższał odziedziczone aktywa. W takiej sytuacji nie ma możliwości ściągnięcia od spadkobiorcy kwoty przewyższającej 10.000 zł, a spadkobierca nie musi się martwić, że komornik zajmie jego majątek ponad ww. kwotę. Tym samym spadkobierca wychodzi na „0”.
Odrzucenie spadku.
Oświadczenia o odrzuceniu spadku skutkuje tym, że spadkobierca traktowany jest tak, jakby nie dożył momentu otwarcia spadku. Tym samym wywołuje taki skutek, że spadkobierca traci prawa i obowiązki, które wchodzą w skład spadku. Z kolei jego udział w spadku przechodzi na jego spadkobierców.
Podkreślenia wymaga fakt, i obecnie jeśli spadkobierca nie złoży oświadczenia w terminie 6 miesięcy od chwili, w którym spadkobierca dowiedział się o spadkobraniu to przyjmuje się, iż przyjął on spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Jest to bardzo bezpieczne rozwiązanie dla spadkobierców, tym bardziej, iż nie wszyscy spadkobiercy są świadomi, że takie oświadczenie powinni złożyć – co jest w pełni zrozumiałe.
Jednakże nie zawsze tak było. Przed 18 października 2015 r. brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie był jednoznaczny z przyjęciem spadku wprost (czyli bez jakiegokolwiek ograniczenia odpowiedzialności za długi). Wyjątkiem była sytuacja gdy spadkobiercą była: osoba niemająca pełnej zdolności do czynności prawnych albo osoba, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, albo osoba prawna – wówczas takie osoby nabywały spadek z dobrodziejstwem inwentarza mimo niezłożenia oświadczenia w terminie.
Zatem po noweli (czyli 18 października 2015 r.) w przypadku uchybienia terminu na złożenie oświadczenia przez spadkobierce zasadą jest przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
CIEKAWOSTKA!
Bardzo często zdarza mi się słyszeć od klientów sformułowanie, że ktoś przyjął spadek i zrzekł się go na czyjąś rzecz. Oczywiście rozumiem, co takie osoby mają na myśli, a chodzi tutaj o dział spadku i nieodpłatne przekazanie udziału w spadku, jednakże nie jest to to samo co zrzeczenie się spadku. W polskim prawie zrzeczenie się spadku jest umową między przyszłym spadkodawcą i jego spadkobiercą ustawowym, które skutkuje odrzuceniem przysługującego spadkobiercy spadku jeszcze za życia spadkodawcy. Skutkiem takiego zrzeczenia się jest wyłączenie od dziedziczenia ustawowego zrzekającego się oraz tych jego zstępnych, których obejmuje zrzeczenie się dziedziczenia – tak jakby nie dożyli oni otwarcia spadku. Umowę taką zawiera się w formie aktu notarialnego.
W przypadku pytań, wątpliwości czy obaw związanych z obowiązującymi przepisami zapraszam do skorzystania z porady prawnej. Reprezentuję także klientów przed sądem we wszelkich sprawach spadkowych.
Magdalena Binięda-Grzebyta
Radca prawny
www.mbg-kancelaria.pl